Endoprotezoplastyka to operacja ortopedyczna, która polega na wymianie elementów lub całego stawu kolanowego na sztuczny.  Zniszczone powierzchnie stawowe zastąpione zostają implantami wykonanymi na podobieństwo ludzkiego. Proteza zostaje dopasowana wielkością i kształtem do potrzeb i budowy ciała danego pacjenta.
Przeprowadzenie tego nowoczesnego zabiegu poprawia komfort życia i umożliwia pacjentowi powrót do sprawności. Zmniejsza przede wszystkim przewlekłe dolegliwości bólowe, jako że większość zabiegów endoprotezoplastyki wykonywana jest z powodu bolesnych zmian zwyrodnieniowych.

Endoproteza, czyli sztuczny staw, wykonana jest z metalu oraz wkładki ze specjalnego tworzywa, której zadaniem jest zmniejszanie tarcia pomiędzy elementami protezy. Elementy metalowe mogą zostać przytwierdzone do  kości specjalnym cementem lub zostają przygotowane do zrośnięcia (integracji) z kością.

Zastosowane przy produkcji protezy stopy, szczególnie tytan, mają charakter obojętny dla organizmu. Oznacza to, że są dobrze przez niego tolerowane. Są jednocześnie odporne na zniszczenia i zużycie. Co ważne, kształtem, charakterem dobierane są każdorazowo do potrzeb pacjenta.

Zabiegi endoprotezoplastyki dotyczą stawów:

• kolanowego,
• biodrowego.

Możliwe są zabiegi:

• o charakterze pierwotnym – polegające na umiejscowieniu implantu w miejscu uszkodzonego stawu pacjenta,
• a także tzw. zabiegi rewizyjne, przeprowadzone w sytuacji konieczności wymiany implantu z powodu jego uszkodzenia czy zużycia.

Można je podzielić również ze względu na stopień rozległości na:

• całościowe –  takie, które zastępują cały zniszczony staw,
• częściowe – kiedy umiejscawia się implant mocowany, tylko po jednej stronie zniszczonego stawu.

Ich podział uzależniony jest również od zastosowania cementu – dzielimy je wówczas na cementowe i bezcementowe.

Do najczęstszych wskazań do zabiegu należą zmiany zwyrodnieniowe.

Mogą mieć one:

• charakter pierwotny, związany zazwyczaj z podeszłym wiekiem pacjenta,
• charakter wtórny, związany z nieprawidłowościami w obrębie stawu, takimi jak choroby ogólnoustrojowe, neurologiczne, reumatyczne, neurologiczne, urazy i zwyrodnienia, nieleczone zwichnięcia wrodzone, otyłość, zaburzenia rozwojowe czy infekcje.

Co ważne, zabieg przeprowadza się dopiero, gdy wyczerpały się wszelkie inne możliwości leczenia i rehabilitacji. Szczególnie zalecany jest, gdy pacjent odczuwa:

• Przewlekły ból, doskwierający również podczas odpoczynku w godzinach nocnych i nieprzemijający pomimo podania leków przeciwbólowych,
• Sztywność, bolesność, zniekształcenia stawów, trzeszczenie, ograniczenie ich ruchomości,
• Problemy z poruszaniem i podstawowymi czynnościami życiowymi, takimi jak ubieranie, czy wchodzenie po schodach.

Zabieg zalecany jest także przede wszystkim osobom starszym i mniej aktywnym fizycznie. U osób młodych endoprotezoplastyka przeprowadzana jest w wyjątkowo trudnych przypadkach.

Endoprotezoplastyka jest zabiegiem inwazyjnym czyli szerokim i zaawansowanym. Dlatego też wymaga odpowiedniej diagnostyki.  Obejmuje ona przede wszystkim konsultację z lekarzem specjalistą chirurgii urazowo-ortopedycznej. Przeanalizuje on stan pacjenta, historię jego choroby, oceni lub zleci badania obrazowe (RTG/USG/ wynik rezonansu). Oceni również możliwość bezpiecznego wykonania procedury w związku z ogólnym stanem pacjenta.

Przed zabiegiem niezbędne jest wykonanie badań krwi takich jak  morfologia, badania elektrolitów, funkcji krzepnięcia, funkcji nerek. Pacjent powinien także zaszczepić się przeciwko WZW-B. Co ważne, sugerowane jest zaprzestanie palenia papierosów a w przypadku znacznej nadwagi – redukcja masy ciała (odchudzanie).

Do najważniejszych przeciwwskazań należy ciężki stan ogólny pacjenta lub choroby  towarzyszące, rozległe i przewlekłe infekcje, w ym zakażenia skóry czy stawu w okolicy zabiegowej a także choroba zakrzepowa. Ponadto przeszkodą są rozległe żylaki, ciężkie zniekształcenia kończyny, zaawansowana osteoporoza czy otyłość.

Tak jak wspomniano, jednym z przeciwwskazań do zabiegu może być młody wiek pacjenta, który wpływa na szacowane wieloletnie użytkowanie protezy i konieczność późniejszej jego wymiany.

Endoproteza wykonywana jest w znieczuleniu dokręgosłupowym lub ogólnym a decyzję co do jego rodzaju podejmuje lekarz w uzgodnieniu z pacjentem.

Zabieg trwa około 1-2 godziny. 

Jak przebiega?

• Staw kolanowy lub biodrowy zostaje otwarty,
• Usunięte lub przycięte zostają zniszczone elementy naturalnego stawu pacjenta, jednak w przypadku kolana zazwyczaj rzepka zostaje zachowana,
• W miejsce usuniętego stawu umiejscowiony zostaje próbny staw w celu oceny  stopnia jego dopasowania do potrzeb pacjenta pod kątem rozmiaru i ruchomości,
• Pomiędzy nowymi częściami stawu umiejscowiona zostaje także specjalna podkładka,
• W razie potrzeby stosuje się cement mocujący implant do kości,
• Po upewnieniu się do decyzji o wyborze protezy miejsce zostaje zszyte a w stawie czasami umiejscowione pozostają na dwie doby dreny (rurki odprowadzające nadmiar krwi i płynów),
• Po zabiegu wykonywane są kontrolne badania krwi oraz zdjęcia rtg.

Pierwsze zabiegi rehabilitacyjne wdrażane są już w pierwszej dobie po operacji. Do około 6 tygodni po nim pacjent powinien korzystać z kul łokciowych.

Po powrocie do domu ma on ograniczone możliwości poruszania się i potrzebuje pomocy przy wykonywaniu codziennych czynności. Jest podatny na upadki, dlatego bardzo ważne jest przygotowanie  otoczenia pacjenta. Przydatne będą wszelkie poręcze i uchwyty. Z codziennej trasy powinny zniknąć także przedmioty grożące potknięciem.

Bardzo ważne jest stosowanie się do zaleceń lekarskich, początkowo polegających na odciążaniu stawu, przyjmowaniu leków przeciwbólowych i przeciwzakrzepowych. Późniejsze zalecenia skupiają się na ćwiczeniach z wykorzystaniem specjalnej szyny, spacerowaniu, pływaniu, spokojnej jeździe na rowerku stacjonarnym. Te aktywności oraz unikanie forsowania stawu umożliwią powrót do zdrowia. Szacowany jest on na około 3 miesiące. Należy pamiętać, że wskazane ograniczenia ruchowe dotyczą nawet prowadzenia samochodu.

Bezpieczeństwo i jakość technik oraz stosowanych przy produkcji implantów materiałów jest dziś bardzo wysoka. Ze względu na inwazyjny charakter zabiegu zdarzają się jednak powikłania. Należą do nich te okołooperacyjne, związane z samym zabiegiem oraz późne. 

Te pierwsze znacznie ogranicza dokładna diagnostyka i wywiad z pacjentem oraz odpowiednie przygotowanie do zabiegu. 

Te drugie związane są z uszkodzeniami, zużyciem, obluzowaniem implantów  i wymagają wspomnianej już rewizji. Należy pamiętać, że wykonanie jej przez doświadczonego chirurga jest gwarancją jej poprawności, dokładności i bezpieczeństwa.